Przykłady instrumentów smyczkowych
Skrzypce
Do grupy klasycznych instrumentów smyczkowych zaliczyć możemy skrzypce.
Według części naukowców historia skrzypiec związana jest z Polską. Na terenie naszego kraju odnaleziono bowiem w trakcie badań archeologicznych gęśle z wieku jedenastego, pięciostrunowy instrument z dwunastego oraz sześciostrunowy z piętnastego. Najstarszym modelem skrzypiec, które z Polski przeniesione zostały do Włoch były czterostrunowe Polnische Geige. Postacią najbardziej kojarzoną z rozwojem budowy skrzypiec jest Antonio Stradivari, który stworzył ponad tysiąc modeli skrzypiec. Wiele z nich zachowało się do dziś, będąc pożądanymi przez kolekcjonerów i pasjonatów muzyki płynącej z wnętrza instrumentów smyczkowych.
W baroku i w wieku dziewiętnastym lutnicy eksperymentowali z budową tego instrumentu, chcąc uczynić jego brzmienie doskonałym i wyważonym. Wybierano więc różnorodne materiały, zmieniano jego wymiary. Dziś skrzypce zbudowane są z pudła rezonansowego podzielonego na dwie wypukłe płyty łączące ze sobą boczki z drewna jaworowego. Są one wycięte na kształt litery C. Na górnej płycie z drewna świerkowego znaleźć możemy otwory rezonansowe w kształcie litery F (z tego powodu nazywamy je „efami”). Płyta wzmocniona jest belką biegnącą pod struną G. Zarówno część górna, jak i dolna od wewnątrz rozpierana jest duszą – drewnianym kołkiem, przenoszącym drgania z jednej płyty na drugą. Pudło rezonansowe połączone jest z szyjką z gryfem o pozbawionej progów podstrunnicy. Całość zwieńcza komora wyposażona w kołki, napinające cztery podparte na podstawku struny. Ta część skrzypiec przeważnie wykonywana jest z metalu, który ma wyjątkowo dobry wpływ na brzmienie instrumentu. Kolejnym elementem budowy skrzypiec jest smyczek – drewniany elastyczny sprzęt, na który naciągane jest włosie. Jego szpic umieszczony jest w główce smyczka, dół zaś w żabce zakończonej śrubką umożliwiającą lepsze naciągnięcie włosia.
Technika gry na skrzypcach polega na oparciu instrumentu na lewym ramieniu, jednocześnie delikatnie podtrzymując go podbródkiem. Lewa ręka odpowiedzialna jest za przytrzymanie szyjki i naciskania strun w celu otrzymania odpowiedniego natężenia dźwięku. Ręka prawa przesuwa smyczek między podstawkiem a gryfem.
Wiolonczela
Kolejnym instrumentem z grupy modeli smyczkowych jest wiolonczela. Korzenie tego instrumentu sięgają wieku szesnastego. Po raz pierwszy nazwa ta padła z ust Martina Agricole’a, który pisał o wiolonczeli jak o basowym instrumencie smyczkowym o trzech strunach. Pierwszy model instrumentu stworzony został przez Nicola Amatiego, jednak to Antonio Stradivari ustalił dalsze jego wymiary i standardy. Dziś wiolonczela, która przez długi czas uważana była wyłącznie za element orkiestry, dzięki Luigiemu Boccheriniemu awansowała do grupy instrumentów solowych. W dwudziestym wieku doceniani muzycy wprowadzili ją na salony, przedstawiając jako model do gry indywidualnej. Wirtuoz wiolonczeli – Mścisław Rostropowicz odpowiedzialny jest za wykształcenie wielu solistów, którzy przyczynili się do poszerzenia horyzontów instrumentu, m.in. Siergieja Prokofjewa, Dymitra Szostakowicza, czy Witolda Lutosławskiego.
W skład budowy wiolonczeli wchodzi pudło rezonansowe z dwoma otworami w kształcie litery ef i szyjka z podstrunnicą pozbawioną progów. Na mostku podparte są struny, napięte poprzez klinowe naciągi, umieszczone po dwóch stronach główki zwieńczającej szyjkę. Z drugiej strony struny zaczepione są o strunociąg. Choć przed laty struny wiolonczeli wykonywano z jelit zwierząt, czy drutów, to dziś najpopularniejszym materiałem do wyrobu tej części instrumentu jest stal.
Technika gry na wiolonczeli, ze względu na rozmiar instrumentu, wymaga pozycji siedzącej. Pudło rezonansowe, którego podstawa oparta jest o ziemię, obejmowany jest kolanami. Gryf z podstrunnicą jest zaś ulokowany na wysokości ramienia.
Kontrabas
Trzecim przykładem instrumentu smyczkowego jest kontrabas, który w grupie tej pełni rolę instrumentu największego pod względem budowy. Podobnie do swoich poprzedników, kontrabas powstał w szesnastym wieku. Początkowo pełnił rolę wiolonczeli, jednak jego budowa uległa zmianom ze względu na zapotrzebowanie na większe pudło instrumentu, które odpowiedzialne miało być za wzmocnienie niskich dźwięków. Pierwsze źródło w którym wspomniany jest kontrabas pochodzi z roku 1571. Mowa w nim o violon da gamba sub-base – dwumetrowym instrumencie wyposażonym w pięć strun. Model ten wywodził się z rąk włoskich twórców kontrabasów. W tym samym czasie powstała również niemiecka szkoła ich budowy, w którym tworzono instrumenty o innym kształcie pudła rezonansowego i o mniejszych gabarytach. Pierwszym znanym mistrzem gry na tym rodzaju instrumentu smyczkowego był Domenico Dragonetti, żyjący w wieku osiemnastym. Wprowadził on kontrabas, który dotychczas wzmacniał rolę wiolonczeli, do orkiestry. Jego następca – Giovanni Bottesini – zmienił oblicze instrumentu, prezentując go jako model do gry solowej. W kolejnym stuleciu kontrabas pełnił już nieodłączną rolę w muzyce jazzowej i rock’n’rollowej.
Budowa kontrabasu uwzględnia pudło rezonansowe wyposażone w dwa otwory wycięte na kształt litery „f”, gryf z podstrunnicą pozbawioną progów i zakończony główką, a także podparte na mostku cztery struny.
Technika gry na kontrabasie wymaga przeważnie pozycji stojącej u solisty oraz siedzącej w przypadku gry wraz z orkiestrą. Wówczas kontrabasista zajmuje miejsce na wysokim stołku, stawiając instrument po ukosie przed sobą.
Altówka
Ostatnim instrumentem z serii modeli smyczkowych jest altówka, która w odróżnieniu od skrzypiec cechuje się niższym i głębszym brzmieniem. Historia tego instrumentu sięga epoki baroku. Wówczas pełniła rolę akompaniamentu do skrzypiec. Podobnie do swoich towarzyszy z grupy chordofonów smyczkowych, dopiero po czasie zyskała pozycję modelu przeznaczonego do samodzielnej gry. Początkowo używano jej w orkiestrze symfonicznej, później zaś rozpoczęła swą działalność w utworach solowych.
Altówka jest mniejsza od skrzypiec. W jej budowie wyróżnić możemy podłużne pudło rezonansowe z dwoma otworami na kształt litery „f”, pozbawioną progów podstrunnicę umieszczoną na gryfie zakończonym główką w kształcie ślimaka. Do tego również napinane poprzez naciągi cztery struny podparte standardowo na mostku. Ten element altówki wykonywany jest ze stali lub tworzyw sztucznych.
Technika gry na altówce polega na przytrzymywaniu jej podbródkiem, jednocześnie opierając instrument na lewym ramieniu. Palce lewej dłoni przytrzymują szyjkę oraz naciskają struny, otrzymując odpowiednie natężenie brzmienia, podczas gdy palce dłoni prawej przesuwają smyczek między gryfem a mostkiem. Sposób gry altowiolisty nie różni się więc niemal niczym od techniki gry skrzypka. Różnicą jest zaś długość i ciężar smyczka.
